تیتر یک - جایی برای پرواز اندیشه‌های خوب

تیتر یک - جایی برای پرواز اندیشه‌های خوب

تیتر یک - جایی برای پرواز اندیشه‌های خوب

بررسی اندیشه‌ استاد حسن عباسی

آخرین نظرات

درآمدی بر تروریسم‌­شناسی

سه شنبه, ۳۰ ارديبهشت ۱۳۹۳، ۰۸:۴۲ ب.ظ

درآمدی بر تروریسم‌­شناسی - امیرعباس چگینی

تروریسم پدیده­‌ی نوظهور و جدیدی نمی‌­باشد، شاید بتوان گفت تروریسم همزاد بشر است. تاریخ حیات بشر آکنده و مملو از روی­دادها، پدیده­‌ها و اقدامات تروریستی است. تروریسم جان و مال انسان‌­ها، فکر و روان جوامع را با خطر روبرو نموده است. این پدیده موجب شده است، جوامع و افراد آن­ها خود را از حقوق و آزادی­‌های‌شان محروم دیده و یا به طور واقعی از آن­ها محروم شوند. احساس عدم امنیت ناشی از پدیده­‌ی تروریسم، مسأله­‌ا‌ی است که آرامش را از جوامع سلب نموده است و افراد را به سمت و سوی عزلت­‌گزینی سوق داده است.

تیتر یک - قرن­های متمادی ترور و تروریسم از سوی افراد، گروه­ها و حکومت­ها اعمال می‌­شده است. اما آن­چه در سده‌­ی گذشته به ویژه از سوی دستگاه‌های تبلیغی غرب به عنوان حامی و پشتیبان استعمار بیرونی، و استبداد درونی در راستای تحریف حقیقت و بد جلوه دادن واقعیت در این میان صورت گرفته است، این­که، تروریسم را تاکتیک، روش و ابزار ضعفا در راستای مقابله و مواجه با اقویا معرفی نموده‌­اند. این معرفی پس از منفی جلوه‌دادن اقدام­‌های ضداستبدادی و ضداستعماری ملت­ها، با برچسب (لیبل) تروریسم، صورت گرفت، تا آن­ها ضمن دست­ کشیدن از حقوق پایمال شده‌­ی خود، استحاله شده و جرأت هیچ­گونه اقدام مقابله‌­ای را نداشته باشند. برای درک و شناخت واقعی تروریسم می­بایست خاستگاه آن به عنوان پدیده، رخ­داد و روی­داد، اقدام و عمل، یا شیوه و ابزار روش تبیین نمود.

لغت‌شناسی تروریسم Terrorism‌‌


واژه‌­ی ترور Terror از ریشه‌­ی لاتین تِرس Ters به معنی ترساندن، ترس و وحشت است. این واژه نخستین بار در فرانسه یک سیستم از حکومت انقلابی فرانسه در دوره‌­ی سال­های 1799- 1789 توصیف شد. آن­چه تحت عنوان The regime de terreur در فرانسه مطرح گردید و معادل Reign of terror می­باشد، شیوه‌­ای است که به منظور پاک­سازی انقلاب از مخالفین و به منظور گسترش دادن دموکراسی و قوانین عمومی صورت پذیرفت. به هر حال افزایش خشونت و وارد نمودن ضربه‌­های روانی برای تغییر شکل دادن انقلاب فرانسه با ابزارهای ایجاد وحشت را تروریسم نامیدند. از آن زمان به این سو تروریسم به صورت واژه‌­ای دارای بار معنایی منفی بوده است، که این اقدامات به شکل جدی‌­تری پس از انقلاب 1917 روسیه نیز بازتولید شد.‌
واژه­‌های «تروریسم Terrorism» و «تروریست Terrorist» به نسبت واژه‌­ی ترور نوپاتر هستند. فرهنگ لغات فرهنگستان علوم فرانسه، در تشریح ترویسم، این واژه را «نظام یا رژیم وحشت» در نظر گرفته است. بر این اساس آمده است که ژاکوبین­ها[1] گاه در نوشته‌­های در مورد خودشان به صورت مثبت از این واژه استفاده می­نمودند، اما پس از نهم ترمیدور[2] ( معال با 27 جولای 1794، سال دوم تقویم انقلاب[3]) واژه‌­ی تروریست به عنوان عملی بزهکارانه به کار رفت. واژه‌­ی ترویست در 1795 توسط ادموند برک[4] به زشتی یاد شد. مجمع ملی انقلابیون فرانسه که ترور را به عنوان یک قانون به تصویب رسانده بود و در سال 1793 در اقدامی که به «ترور یکم» موسوم شد، بیش از 20000 نفر از مردم، روحانیون مسیحی و هواداران حکومت پیشین را کشتند، کلیساها را تعطیل نمودند و نوتردام را محل مجمع و برگزاری نمایش و تئاتر نمودند.
بعدها واژه‌­ی تروریسم معنایی گسترده‌­تر یافت و در کتب فرهنگ و لغت و دایره‌­المعارف­ها به «حکومت وحشت هراس و ترور» شهرت یافت، و تروریست شخص، گروه یا نظامی بود که با بهر‌‌‌ه‌­گیری از قو­ه‌ی قهریه و با ایجاد هراس افکنی و ایجاد رعب و وحشت، تلاش می­نمود تا دیدگاه‌هایش را علیه دیگران مسلط نماید[5]. آنچه که در میان بسیاری از دایره‌­المعارف‌­های غربی از این واژه دیده می‌­شود، ویژگی تروریسم نظام‌­مند (Systematic Terrorism) است. دایره‌­المعارف بریتانیکا، تروریسم را به صورت «کاربرد نظام‌­مند وحشت یا خشونت پیش‌­بینی ناپذیر علیه حکومت­ها و مردم به منظور دست­یابی به هدفی سیاسی» در نظر گرفته است[6].
تعریفی که وزارت دفاع آمریکا در سال 1990 از تروریسم ارایه نموده است این است که، «کاربرد غیرقانونی یا تهدید به کاربرد زور و خشونت ضد افراد یا علیه اموال آن­ها جهت مجبور یا مرعوب ساختن حکومت­ها و جوامع که اغلب با قصد دست­یابی به اهداف سیاسی، مذهبی و ایدئولوژیک انجام می­‌شود.»[7]
مرکز تحقیقات ضدتروریسم آمریکا[8]تعریف خود از تروریسم را در گزارش تروریسم سال 2008 این­گونه آورده است که: «تروریسم خشونتی است که مبتنی بر طرح توطئه­ای از پیش طراحی شده که دارای جنبه­ی سیاسی است، و علیه افراد غیرنظامی و اهداف غیرنظامی توسط افراد مخفی و گروه­های زیر سطح ملی به اجرا در می­آید.»[9]

مرکز تحقیقات پیشرفته ضد تروریسم[10] در تعریف خود از تروریسم با روی­کرد کارکرد گرایانه، آن را دارای 3 شاخص و مؤلفه‌­ی اصلی می­داند که:

  1. تروریسم، پدیده‌­ای سیاسی است.
  2. مبتنی بر توطئه و طرح از پیش تعیین و طراحی شده است
  3. علیه مردم بی‌­دفاع اعمال می‌­شود.

تیپولوژی تروریسم


از حیث نوع‌­شناسی تقسیم‌­بندی‌­های متنوعی از تروریسم صورت گرفته است. که هر یک شایسته‌­ی توجه هستند. برخی از تقسیم­‌بندی­ها از حیث زمانی، بعضی مکانی و جغرافیایی، گونه‌­ای از جهت گستره و شمولیت و یا قومی و ملیت و ... می‌­باشد. در ذیل تلاش می­شود، به صورت مختصر به چند نوع از این تقسیم‌­بندی­ها اشاره شود.

الف- تروریسم ایدئولوژیک: در این تقسیم­‌بندی که بیشتر مربوط به دوران جنگ سرد می­‌باشد، تروریسم را از حیث ایدئولوژی­های سوسیالیستی و کمونیستی تروریست­ها به تروریسم چپ­گرا، و از جهت ایدئولوژی لیبرالیستی تروریست­ها، راست­گرا می‌­نامیدند. در این نوع تروریسم تلاش­ها برای تغییر حکومت­ها و به زیر کشاندن آن با بهره‌­گیری از ایدئولوژی­های چپ و راست است.

ب- ترور کشورگرا یا ملی: در این نگاه تروریسم با توجه به تابعیت تروریست­ها شناخته می­شود. در تروریسم کشورگرا یا ملی منافع گروه قومی یا ملی را بدون توجه به ایدئولوژی سیاسی حاکم دنبال می‌­نماید. تروریست­هایی که در این دسته گنجانده می­شوند به طور عام جهت جلب توجه قدرت­های بزرگ به اجبار با پذیرش ایدئولوژی­های سوسیالیستی کمونیستی به سمت شوروی، و یا با پذیرش ایدئولوژی­های لیبرالیستی به سمت آمریکا و غرب تمایل پیدا می­‌نمودند. این پذیرش ایدئولوژی­ها در بسیاری از مواقع به منظور دریافت حمایت­های سیاسی، تجهیزاتی و تسلیحاتی صورت می­پذیرفت.

ج- تروریسم دولتی: به کارگیری خشونت توسط حکومت­ها علیه مخالفین و یا توابع دولت­های دیگر می­‌باشد. اقدام دولت، علیه مخالفین در خارج از مرزهای ملی، و حمایت از گروه­های تروریستی دیگر کشورها (حمایت مالی، تجهیزاتی، سیاسی و بین‌­المللی) در این تقسیم‌­بندی گنجانده می‌­شود.

د- تروریسم موضوعی: عده‌­ای از روش‌­شناسان تلاش دارند تا ضمن تقسیم‌­بندی تروریسم از حیث موضوع به سه تیپولوژی جدیدی برسند. تنوع و تکثر در این حوزه زیاد است، و عناوین و موضوعات در شرایط مختلف، متفاوت است.

صاحب­نظران تروریسم و ضدتروریسم[11] در تیپولوژی بدیعی تلاش نموده‌­اند که گونه‌­شناسی جامعی در شناخت مقوله‌­ی تروریسم ارایه نمایند. و گونه‌­شناسی توجه به مؤلفه‌­های جامعیت، شمولیت، کلیت و مانعیت می­تواند مثمر ثمر باشد. بر این اساس ایشان تروریسم را از حیث «صلابت اقدام» تقسیم‌­بندی نموده­‌اند.
تروریسم از حیث «تصلب» به سه گونه‌­ی کلی تقسیم می­شود، که هر گونه موضوعات متنوعی را پوشش می‌­دهد. حرکت از تروریسم نرم Soft Terrorism به تروریسم نیمه‌­سخت Semi Hard Terrorism و سپس تروریسم سخت Hard Terrorism در طیفی از موضوعات صورت می­‌گیرد.

الف- تروریسم نرمSoft Terrorism: تروریسمی است که علاوه بر داشتن مؤلفه‌­های عمومی تروریسم، طیفی از موضوعات در حوزه‌­ی تفکر، عقیده را در برمی­گیرد.‌‌
از حیث منابع خمسه­ی قدرت، تروریسم نرم با بهره‌­گیری از قدرت و توان فرهنگی و تا بخشی اجتماعی صورت می‌­گیرد. این تروریسم را با تروریسم رقیق نیز می‌­شناسند.

ب- تروریسم نیمه­‌سختSemi Hard Terrorism: تروریسمی است که علاوه بر داشتن مؤلفه‌­ها و مشخصه‌­های عمومی تروریسم است، طیفی از اقدامات در حوزه‌­ی کم ­شدت (Low Intensity) را شامل می‌­شود.
از حیث منابع خمسه‌­ی قدرت، تروریسم نیمه‌­سخت از جنس اجتماعی، سیاسی، اقتصادی است. تروریسم نیمه‌­سخت هم­چنین اقدامات، رخ­دادها و پدیده‌­هایی تروریستی در حوزه‌­های اکولوژیک، بیولوژیک و اداری را نیز در برمی­گیرد.

ج- تروریسم سختHard Terrorismتروریسمی است که ضمن وجود مشخصه­‌ها و مؤلفه‌­های عمومی تروریسم، طیفی از فعالیت­های تروریستی از حیث محیطی (هوافضایی- دریایی- سرزمینی) را در برمی­‌گیرد.
اقدامات تروریسم سخت، پرشدت و غلیظ هستند. از جهت منابع ارگانیکی (منابع خمسه‌­ی قدرت) تروریسم سخت، از طیف قدرت نظامی گنجانده می­شود، به گونه‌­ای که تروریست­ها با بهره­‌گیری از قدرت نظامی اقدام­های تروریستی خود را صورت می­‌دهند.
در دنیای واژگان علمی از یک سو و در جهان سیاست از سوی دیگر واژه و مفهوم تروریسم و رخ­دادها و پدیده‌های تروریستی موجب ایجاد تحولی وسیع در این حوزه­‌ها گردیده است. لذا شناخت تروریسم به درک مناسب و شایسته از حوزه­‌ها و طیف موضوعات آن مربوط می­‌باشد که تنوع و تکثر موجود در این حوزه جز با دانستن تیپولوژی و گونه‌­شناسی مناسب مشکل و شاید غیر ممکن است.

پی‌نوشت:


[1]- Jacobins

[2]- 9th of Thermidor

ترمیدور یا حرکت دوری انقلاب‌ها، واژه­ی «ترمیدور» در حقیقت برگرفته از نام یکی از ماه‌ها در تقویم انقلاب فرانسه است که به دلیل حادثه‌ای مهم در این ماه، نقطه عطفی در انقلاب فرانسه محسوب می‌شود.

[3]- در انقلاب فرانسه نه تنها سال­ها تغییر پیدا کرد، بلکه تقویم نیز تغییر کرد و اسامی ماه­ها با توجه به بازتاب تغییرات فصول صورت گرفت. بنابراین ماه مارس به ونتوا Ventiose، که ماه پرباد و طوفانی بود و نوامبر به برومر Brumair، که ماه مه­آلود بود تغییر نمود.

[4]- Edmond Burke

[5]- James Murray, A New English Dictionary on Historical Principle, oxford 1919

[6]The Encyclopedia Britannica, Vol. 11. Micropaedia, 1986. P 650

[7]- Walter. Laqueur, The New Terrorism op, cit, p.5.

[8]- National Counter terrorism Center (NCTC)

[9]- NCTC, 2008 Report on Terrorism.

[10]- Center for Advanced Research of Counter Terrorism

[11]- تیپولوژی از حیث صلابت نخستین بار توسط مرکز تحقیقات پیشرفته­‌ی ضدترویسم در ایران صورت گرفته است. گونه‌­شناسی تروریسم تاکنون به عنوان کامل­ترین نوع­شناسی در این حوزه مطرح می­باشد.

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">